Gi Group, Kariera i rozwój, Rynek pracy

Jakie są systemy czasu pracy? Co mówią o tym przepisy?

Relacje pomiędzy pracownikami i pracodawcami w Polsce reguluje dokładnie Kodeks Pracy. Zgodnie z definicją czas pracy to czas, kiedy zatrudniony pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. A zatem jakie systemy czasu pracy obowiązują w Polsce? Przejdź do dalszej części naszego artykułu i dowiedz się, ile wynosi podstawowy system czasu pracy, a kiedy można stosować inne rodzaje rozliczeń czasu poświęconego na pracę.

Spis treści:

  1. Czym są systemy czasu pracy?
  2. Jakie są systemy czasu pracy?
      1. Podstawowy system czasu pracy
      2. System równoważnego czasu pracy
      3. System przerywanego czasu pracy
      4. System zadaniowego czasu pracy
      5. System skrócony
      6. Weekendowy system czasu pracy
  3. Wybór systemu czasu pracy – od czego zależy?

Czym są systemy czasu pracy?

Zgodnie z Kodeksem Pracy mamy do czynienia z kilkoma systemami czasu pracy, które mogą stosować pracodawcy wobec zatrudnionych osób. To modele określające, w jaki sposób pracownik musi wykonywać swoje obowiązki w stosunku czasowym. 

Można zatem powiedzieć, że systemy czasu pracy są harmonogramem, do którego powinni dostosowywać się pracownicy zatrudnieni w ramach umowy o pracę lub umowy o pracę tymczasową, np. poprzez przeprowadzone rekrutacje stałe przez agencję zatrudnienia.

Zgodnie z Art. 129 § 4 Kodeksu Pracy Pracodawca nie ma obowiązku sporządzania rozkładu czasu pracy, jeśli:

  • rozkład czasu pracy pracownika jasno wynika z prawa pracy, obwieszczenia albo umowy o pracę,
  • w porozumieniu z pracownikiem pracodawca ustalił czas do wykonania określonych zadań,
  • pracownik złożył pisemną prośbę o dostosowaniu czasu pracy do jego indywidualnych potrzeb.

Jakie są systemy czasu pracy?

System czasu pracy podstawowy  to niejedyna forma rozliczenia godzin z pracownikami. Zgodnie z Art. od 135 do 150 Kodeksu Pracy rozróżniamy:

  • podstawowy system czasu pracy,
  • równoważny system czasu pracy,
  • przerywany czas pracy,
  • zadaniowy czas pracy,
  • skrócony czas pracy,
  • weekendowy czas pracy,
  • system czasu pracy w ruchu ciągłym,
  • system skróconego tygodnia pracy. [1]

Pracodawca jest zobowiązany do tego, aby umieścić informacje o rodzaju stosowanego systemu czasu pracy w układzie zbiorowym, regulaminie pracy, obwieszczeniu lub innym dokumencie określonym w przepisach prawa pracy.

Zakład pracy może też stosować w ramach przedstawionych systemów czasu pracy zatrudnienie zmianowe. 

Pracownica hotelu na nocnej zmianie.

Podstawowy system czasu pracy

Z podstawowym systemem czasu pracy spotykamy się głównie w biurach, gdzie praca godzinowa w ciągu doby nie powinna być dłuższa niż 8 godzin przy założeniu przeciętnie 5-tygodniowego systemu pracy.

W praktyce podstawowy system czasu pracy nie może opiewać na więcej niż przeciętnie 40 godzin pracy tygodniowo. Kiedy pracownik wypracowuje więcej godzin, te muszą zostać rozliczone jako nadliczbowe – jako dodatkowe wynagrodzenie lub wolne godziny do odebrania.

Minusem takiego systemu czasu pracy jest brak elastyczności zatrudnienia. Niemniej jednak podpisanie umowy o pracę w tym systemie daje gwarancję stabilności i bezpieczeństwa.

Przykład: Pracownik biurowy w firmie finansowej pracuje w systemie podstawowym, gdzie jego codzienny czas pracy wynosi 8 godzin od 9:00 do 17:00. W tygodniu pracuje łącznie 40 godzin. Jeśli firma potrzebuje dodatkowego wsparcia, każda praca poza tymi godzinami rozliczana jest jako nadgodziny, co zapewnia dodatkowe wynagrodzenie lub czas wolny do odebrania.

Praca zmianowa

Praca zmianowa wg. art. 128 § 2 pkt 1 Kodeksu pracy to sposób organizacji czasu pracy, w którym pracownicy spełniają swoje obowiązki o różnych porach dnia i nocy, zmieniając się cyklicznie na danym stanowisku. Zmiany mogą następować zarówno po upływie określonej liczby godzin, jak i dni lub tygodni. Specyficzną cechą tego sposobu wykonywania pracy jest rotacja pracowników na tych samych stanowiskach, co pracodawca musi brać pod uwagę przy planowaniu grafiku.

Praca zmianowa może odbywać się w:

  • systemie nieciągłym (dwuzmianowym) – polegającym na pracy od poniedziałku do piątku, z przerwami na noce oraz w czasie weekendów. W tygodniu, gdy po ustalonej liczbie godzin pracy jeden pracownik opuszcza swoje stanowisko, zastępuje go drugi, pracujący na drugą zmianę. Taki system pracy jest często spotykany jest w handlu, może być też wykorzystywany w gastronomii;
  • systemie półciągłym (trzyzmianowym) – kiedy pracownicy pracują zmianowo od poniedziałku do piątku nie tylko w ciągu dnia, ale i w nocy. Mają jednak wolne weekendy. Praca na trzy zmiany najczęściej spotykana jest w zawodach takich jak magazynier;
  • systemie ciągłym (czterobrygadowym) – opartym na pracy przez 24 godziny, przez cały tydzień. Wówczas pracownicy wykonujący obowiązki na danym stanowisku są podzieleni na 4 grupy zwane brygadami. System czterobrygadowy (tzw. czterobrygadówka) spotyka się w transporcie czy zakładach pracy, które wymagają ciągłej obecności pracowników. W związku z tym dotyczy najczęściej pracy przy produkcji, w której linia produkcyjna musi operować stale, gdyż jej zatrzymanie przyniosłoby straty przedsiębiorstwu. Mogą się z nią spotkać także pracownicy szpitali czy ochrony.

W ramach pracy zmianowej po upływie ustalonej liczby godzin, dni lub tygodni zawsze następuje zmiana pory świadczenia pracy przez konkretnych pracowników. 

Pracownicy magazynu na nocnej zmianie.

System równoważnego czasu pracy

W tym przypadku system czasu pracy jest dostosowany do specyfiki danego zawodu lub organizacji pracy. To oznacza, że pracodawca może wprowadzić taki rodzaj czasu pracy w rytmie dobowym, gdzie czas pracy będzie przedłużony do maksymalnie 12 godzin. Tutaj w dalszym ciągu obowiązuje limit przeciętnie 40 godzin pracy tygodniowo jako podstawa.

Okres rozliczeniowy w zrównoważonym systemie czasu pracy wynosi miesiąc. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 3 miesięcy. Zaś przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony do maksymalnie 4 miesięcy. W praktyce pracownik może przepracować mniej dni roboczych w tygodniu, aby tylko zrealizować pulę 40 godzin tygodniowo.

Takie rozwiązanie daje większą swobodę zatrudnienia i powoduje, że pracownicy mimo tego, że więcej czasu spędzają w ciągu dnia w pracy, to jednak mogą w zamian mieć dodatkowy dzień wolnego w tygodniu.

Przykład: Pracownik magazynu w firmie logistycznej pracuje w systemie równoważnym, gdzie przez cztery dni w tygodniu pracuje po 10 godzin, a piątek ma wolny. Dzięki temu nadal realizuje 40 godzin tygodniowo, ale może korzystać z dodatkowego dnia wolnego.

System przerywanego czasu pracy

System przerywanego czasu pracy pozwala na wprowadzenie jednej przerwy w trakcie dnia pracy, która nie jest wliczana do efektywnego czasu pracy, ale pracownik otrzymuje za nią częściowe wynagrodzenie, co do zasady w wysokości połowy wynagrodzenia przysługującego za czas przestoju. Istotne jest, że przerwa nie może być dłuższa niż 5 godzin. To przydatny system czasu pracy w branżach takich jak rolnictwo, gdzie praca nie jest równomiernie rozłożona w ciągu dnia. 

Główne zalety tego systemu to elastyczność i możliwość dostosowania do zmiennych warunków pracy. Wadą może być brak stabilności godzin pracy. To może być problematyczne dla pracowników, którzy chcą mieć swobodnie zaplanowany czas wolny z wyprzedzeniem czasowym.

Zgodnie z Art. 139 Kodeksu Pracy „System przerywanego czasu pracy wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u tego pracodawcy, z zastrzeżeniem § 4”.

Przykład: Rolnik pracujący przy zbiorze owoców ma dzień pracy podzielony na dwie części – rano od 6:00 do 10:00 i wieczorem od 15:00 do 19:00, z 5-godzinną przerwą w środku dnia, gdy praca w polu jest mniej efektywna z uwagi na warunki pogodowe. Przerwa ta nie jest wliczana do czasu pracy, ale rolnik otrzymuje za nią częściowe wynagrodzenie. Dzięki takiemu systemowi może on dostosować godziny pracy do zmiennych warunków, co jest szczególnie przydatne w rolnictwie.

System zadaniowego czasu pracy

System zadaniowego czasu pracy jest wprowadzany, gdy zadania do wykonania można z góry określić tak, aby pracownik mógł samodzielnie zarządzać swoim czasem, ale nadal mieścił się w przeciętnym, dobowym lub tygodniowym wymiarze czasu pracy. Ważne jest, by wymiar zadań był realny do wykonania w standardowym wymiarze czasu pracy.

System zadaniowy opiera się na realizacji określonych zadań zamiast sztywnego harmonogramu godzin pracy. Pracownik samodzielnie zarządza czasem, jednak musi wykonać zadania w wyznaczonym okresie rozliczeniowym. 

Taki system czasu pracy jest popularny w zawodach wymagających kreatywności i samodzielności, takich jak: programowanie, grafika komputerowa, copywriting, marketing. Główne zalety to elastyczność i autonomia pracownika, natomiast wadą może być trudność w monitorowaniu efektywności pracy przez pracodawcę.

Przykład: Dana osoba pracuje jako programista w zadaniowym systemie czasu pracy. Otrzymuje więc zadania do wykonania na dany okres rozliczeniowy, ale sam zarządza godzinami swojej pracy, dopasowując je do własnych preferencji i stylu pracy. Ma przykład  swoje obowiązki może wykonywać od 6 do 9 rano, a następnie, kolejnego dnia od 16 do 21. Ważne jest, aby pomiędzy zakończeniem jednej, a rozpoczęciem następnej części pracy zachować co najmniej 11 godzin przerwy dobowej oraz 35-godzinną przerwę tygodniową. 

System skróconego tygodnia pracy

W systemie skróconego tygodnia pracy pracownik wykonuje pełny wymiar godzin w mniejszej liczbie dni, np. cztery dni po 10 godzin. Taki system umożliwia wydłużenie weekendu lub wolne dni w tygodniu. 

Korzystają z niego głównie osoby, którym zależy na lepszym balansie między pracą a życiem prywatnym. Zaletą jest większa ilość wolnego czasu dla pracownika. Wadą może być zmęczenie wynikające z wydłużonych godzin pracy w ciągu doby.

Przykład: Student pracujący na część etatu w restauracji pracuje wyłącznie w weekendy – od piątku do niedzieli po 12 godzin dziennie. W tygodniu ma czas na naukę, a zarobione pieniądze pozwalają mu na pokrycie wydatków związanych ze studiami.

Weekendowy system czasu pracy

Weekendowy system pracy zakłada wykonywanie obowiązków wyłącznie w weekendy lub dni świąteczne. Pracownik pracuje wtedy w wybrane dni, np. piątek, sobotę i niedzielę, jednak czas pracy nie może przekraczać 12 godzin dziennie.

System czasu pracy w formie weekendowej jest idealny dla osób dorabiających lub mających inne zobowiązania wobec pracodawców w tygodniu. Korzyści z takiego zatrudnienia to głównie możliwość elastycznego dopasowania pracy do innych obowiązków. Wadą może być ograniczony czas na odpoczynek w weekendy.

Wybór systemu czasu pracy – od czego zależy?

Przedsiębiorcy powinni dostosowywać system czasu pracy do firmowych potrzeb oraz charakteru prowadzonej działalności. To kluczowy element organizacyjny w firmach, który wpływa na: efektywność, koszty zatrudnienia, a także poziom zadowolenia zatrudnionych osób.

Wybierając system czasu pracy w firmie, warto zwrócić uwagę na:

  • potrzeby elastyczności działania w danej branży,
  • preferencje swoich pracowników,
  • ogólne godziny pracy przedsiębiorstwa,
  • koszty operacyjne każdej z form zatrudnienia.

Dobry system czasu pracy w firmie to taki, który jest zgodny z Kodeksem Pracy, a także pozwala na zwiększenie efektywności pracy pracowników. Pamiętajmy też o tym, że dobrze dobrane rodzaje systemu czasu pracy są niezbędne w procesach rozwojowych przedsiębiorstwa i szansach na poprawę ogólnej efektywności operacyjnej.

Bibliografia:

[1] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19740240141/U/D19740141Lj.pdf

Udostępnij