Kiedy pracownik musi mieć odzież roboczą, a kiedy odzież ochronną?

Zgodnie z przepisami w Polsce, pracodawca ma obowiązek nieodpłatnie zapewnić pracownikom odzież roboczą, odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej w miejscu pracy. Jest to niezbędne, aby chronić pracowników przed działaniem potencjalnych niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących na stanowisku pracy. W artykule omówimy kluczowe kwestie związane z przepisami BHP w miejscu pracy. Dowiesz się, jakie regulacje prawne dotyczą pracodawców w Polsce w zakresie zapewnienia odzieży roboczej i ochronnej.

Spis treści:

1. Ubranie robocze a odzież ochronna – co to jest i jaka jest różnica
2. Wymagania prawne pracodawcy w zakresie zapewnienia odzieży roboczej i ochronnej dla pracowników
3. Stosowanie odzieży roboczej i ochronnej – kiedy jest wymagane?
   1. W jakich zawodach konieczne jest stosowanie odzieży ochronnej?
4. Ubrania robocze – co ile przysługują?
5. Jakie konsekwencje grożą pracodawcy za brak odzieży BHP dla pracownika?

Czym jest odzież robocza i odzież ochronna? Jakie są wymagania prawne pracodawcy w zakresie zapewnienia odzieży roboczej i ochronnej dla pracowników?

Ubranie robocze a odzież ochronna – co to jest i jaka jest różnica

Odzież ochronna i ubrania robocze to różne rodzaje odzieży, które są przekazywane pracownikom w miejscu pracy. Mimo to, że nazwy te są często używane zamiennie, to jednak odzież i obuwie z tych dwóch kategorii pełnią zupełnie inne funkcje uregulowane przepisami wynikającymi z Ustawy BHP.

Odzież robocza to odzież zabezpieczająca lub zastępująca odzież własną pracownika – jeżeli odzież własna pracownika podczas wykonywanych prac może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, stosowana jest odzież robocza. 

Odzież ochronna to odzież, która należy do tak zwanych środków ochrony indywidualnej. Okrywa lub zastępuje odzież własną pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami występującymi na stanowisku pracy. Jej zadaniem jest ochrona przed działaniem czynników szkodliwych i niebezpiecznych występujących na stanowisku pracy. Odzież ochronną stosuje się przy konkretnych pracach, gdy np. istnieje ryzyko wystąpienia wysokiej / niskiej temperatury, wyprysku niebezpiecznych substancji chemicznych, zagrożenie biologiczne, pożar itp. 

Środki ochrony indywidualnej (w tym również odzież ochronna) dla pracowników muszą być przede wszystkim oznaczone znakiem CE, który informuje o zgodności z europejskimi normami. Certyfikacja to podstawa, aby przekazywane środki, w tym  odzież i obuwie ochronne spełniały swoje podstawowe funkcje ochronne. 

Wymagania prawne pracodawcy w zakresie zapewnienia odzieży roboczej i ochronnej dla pracowników

Zgodnie z art. 237⁶ – 237¹⁰ Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze (spełniające wymagania określone w Polskich Normach) oraz środki ochrony indywidualnej zabezpieczające go przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Środki ochrony indywidualnej muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, są własnością pracodawcy.

Możliwe jest używanie przez pracowników własnej odzieży lub obuwia roboczego, jednak tylko po spełnieniu określonych warunków: to pracodawca musi ustalić wykaz stanowisk, gdzie jest to dopuszczalne, uzyskać na takie rozwiązanie zgodę pracownika, a odzież i obuwie pracowników będą spełniały wymagania bhp. Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny.

Uwaga! Wyjątek stanowią stanowiska, na których są wykonywane prace:

związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.

Każdy Pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne. Określa także przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego – dla środków ochrony indywidualnej nie określa się okresów używalności, ponieważ mogą być używane do czasu utraty cech ochronnych. Na tej podstawie są sporządzane tabele norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego. Jeżeli w firmie obowiązuje regulamin pracy, tabele norm przydziału powinny stać się jego częścią. 

Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie. Natomiast, jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania odzieży roboczej, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika.

Uwaga! Wyjątek stanowi, gdy środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, wtedy Pracodawca musi zapewnić, aby wyżej wymienione środki były przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym, a powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania przedmiotów, jest niedopuszczalne.

Kolejnym zadaniem pracodawcy jest poinformowanie pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej. Pracodawca przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania (Dz.U.2003.169.1650 t.j. – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy). 

Warto zaznaczyć, że zgodnie z Art. 9, 2a. ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz.U.2023.0.1110 t.j. – Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych), pracodawca użytkownik ma obowiązek zapewnić pracownikowi tymczasowemu odzież i obuwie robocze, w tym również środki ochrony indywidualnej.

Stosowanie odzieży roboczej i ochronnej – kiedy jest wymagane?

Jak już wspominaliśmy, każdy Pracodawca, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, sam ustala stanowiska, na których konieczne jest stosowanie środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego. Określa także rodzaj i przewidziane okresy użytkowania. Wyjątek stanowią środki ochrony indywidualnej – w tym przypadku nie określa się okresów używalności, ponieważ mogą być używane do czasu utraty cech ochronnych.

Zgodnie z Ustawą z dnia 26 czerwca 1974r. – Kodeks pracy (art. 2376–23710) oraz Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, odzież ochronna musi być używana w sytuacjach, gdy praca wykonywana jest w warunkach zagrażających zdrowiu lub życiu pracowników.

W praktyce stosowanie odzieży ochronnej jest konieczne w szczególności podczas  prac:

• w narażeniu na działanie wody
• w narażeniu na działanie szkodliwych dla zdrowia substancji chemicznych i biologicznych oraz pyłów
• w narażeniu na działanie substancji rakotwórczych,
• w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach, itp. 
• na zewnątrz pomieszczeń – w narażeniu na deszcz lub chłód,
• w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze – np. komory chłodnicze,
• związanych z przenoszeniem ładunków o wysokiej temperaturze lub przebywanie w ich pobliżu oraz prace w wysokiej temperaturze (pochodzenia technologicznego),
• spawalniczych, kucie oraz odlewanie metali,
• stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących odprysków metali lub żużla,
• w kontakcie z przedmiotami o szorstkich powierzchniach, ostrych krawędziach i innych pracach stwarzających ryzyko urazu,
• oczyszczanie odlewów, piaskowanie albo śrutowanie wyrobów,
• narażające na zmoczenie ciała lub przesiąknięcie odzieży w wyniku stosowania wody, roztworów, kąpieli, mas ciekłych, olei, tłuszczów lub innych substancji płynnych, wilgotnych, oleistych lub tłustych,
• w narażeniu na zanieczyszczenie ciała substancjami podatnymi na gnicie lub zainfekowanymi albo odpadami, w tym w zakładach oczyszczania miasta, zakładach zajmujących się opróżnianiem szamb lub zbiorników na gnojówkę, w laboratoriach biologicznych, w ubojniach, rzeźniach, wytwórniach konserw mięsnych lub rybnych, zakładach przetwórstwa podrobów i wszelkie inne prace, przy których istnieje ryzyko podobnych zanieczyszczeń,
• prace, podczas których pracownicy muszą być dobrze widoczni, w tym wykonywane na torach kolejowych, w miejscach o wzmożonym ruchu pojazdów, w transporcie dołowym kopalń i w transporcie wewnątrzzakładowym
• itp.

W jakich zawodach konieczne jest stosowanie odzieży ochronnej?

Przykłady branż, w których konieczne jest stosowanie odzieży ochronnej, to:

1. przemysł budowlany – pracownicy muszą używać odzieży ochronnej, w tym hełmów ochronnych, rękawic i butów ze wzmocnionymi noskami, chroniących przed urazami mechanicznymi,
2. prace w rolnictwie – rolnicy i pracownicy rolni powinni stosować odzież ochronną podczas obsługi maszyn rolniczych oraz podczas pracy z chemikaliami stosowanymi w uprawach,
3. służby ratunkowe (strażacy, ratownicy) – do pracy w ekstremalnych warunkach niezbędna jest specjalistyczna odzież ognioodporna, hełmy, oraz inne elementy ochronne,
4. przemysł spożywczy – pracownicy branży produkcji spożywczej noszą odzież ochronną, aby spełnić wymagania sanitarno-epidemiologiczne, które mają na celu zapobieganie skażeniu żywności,
5. służba zdrowia – lekarze, pielęgniarki oraz technicy laboratoryjni muszą nosić odzież ochronną w celu ochrony przed zakażeniami, substancjami chemicznymi i zagrożeniami biologicznymi oraz innymi czynnikami, które mogą zagrażać ich zdrowiu podczas wykonywania obowiązków zawodowych.

W każdym z tych przypadków to pracodawca ustala rodzaj przysługujących środków ochrony indywidualnej i odzieży oraz obuwia ochronnego / roboczego oraz odpowiada za dostarczenie tego ekwipunku , które mają za zadanie chronić pracowników przed negatywnymi skutkami wykonywanego zawodu.

Ubrania robocze – co ile przysługują?

Nie ma dokładnych regulacji prawnych, które wskazywałyby na to, jak często pracodawca musi wydawać odzież roboczą swoim pracownikom. Tutaj kluczową rolę odgrywają ustalenia pomiędzy pracodawcą-użytkownikiem, agencją pracy i pracownikami lub ich przedstawicielami. To pracodawca w wewnętrznych przepisach ustala rodzaj oraz okres używalności odzieży roboczej oraz obuwia. W większości przypadków okres używalności zależy np. od warunków panujących na stanowisku, w którym użytkowane jest ubranie robocze. Co ile przysługuje, jego rodzaj oraz ilość powinno być odnotowane w wewnątrzzakładowych przepisach. Używalność bardzo często zależy od rodzaju stroju, a także jakości materiału, z którego został wykonany. Równie ważny jest stan maszyn, stopień zabrudzenia oraz rodzaj stosowanej na stanowisku technologii. 

Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca musi wydać pracownikowi ubrania robocze wraz z protokołem przekazania, jeśli:

• dotychczasowe ulegną zniszczeniu, nadmiernemu zabrudzeniu lub uszkodzeniu,
• zmienią się ogólne wymagania technologiczne, sanitarne lub BHP.

Odzież robocza powinna być wydawana pracownikom bezpłatnie, przez cały czas użytkowania, pozostaje jednak własnością pracodawcy lub pracodawcy zatrudniającego pracowników za pośrednictwem agencji pracy. Po rozwiązaniu umowy pracownik jest zobligowany do zwrotu odzieży roboczej.

Jakie konsekwencje grożą pracodawcy za brak odzieży BHP dla pracownika?

Zgodnie z prawem, nieprzestrzeganie przepisów BHP przez podmiot zatrudniający pracowników jest wykroczeniem, za które grozi kara grzywny od 1000 do 30 000 złotych. W razie wypadku w miejscu pracy i braku odpowiedniej odzieży ochronnej pracodawca ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą wobec poszkodowanego pracownika.

Art. 220 Kodeksu Karnego wskazuje, że „każdy, kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.